Zawieszki i oznaczenia ?w praktyce

W celu zapewnienia bezpieczeństwa podczas prowadzenia prac konserwacyjnych maszyn ?i urządzeń stosowane są różnego typu blokady i zawieszki. Wymagane procedury mają na celu uniemożliwienie włączenia przypadkowo lub w sposób nieuprawniony maszyny lub instalacji elektrycznej. Wykorzystuje się takie elementy blokujące, jak: kłódki, blokady zaworu, zamki, linki.
Podstawą systemów typu Lockout/Tagout (LOTO) jest pewność, że blokada nie może zostać zdjęta przez osoby nieupoważnione. W niektórych sytuacjach decyzja o zdjęciu blokady musi być podjęta przez więcej niż jedną osobę ? system musi obsługiwać również i takie zdarzenia. Na pewno trzeba przestrzegać przed stosowaniem przypadkowych blokad, np. ?zwykłych? kłódek. Ważne jest też odpowiednie oznaczenie blokady oraz informacja, dlaczego została założona. Standardowo podaje się informacje, takie jak: cel zablokowania, oraz że żadna część maszyny lub jej element nie mogą być użytkowane przed zdjęciem blokad i oznaczeń. Najważniejsze, by nie był to przypadkowy zbiór praktyk, ale usystematyzowane procedury stosowania systemu LOTO.
Na rynku są dostępne oferty: audytów, szkoleń oraz wdrożeń takich systemów i warto skorzystać z wiedzy wyspecjalizowanych firm. Jeśli chodzi o standardy to uznaniem cieszą się rozwiązania, które są zgodne z OSHA (Occupational Safety and Health Act of 1970 ? OSH Act) oraz Normą EU 89/655 o minimalnych wymogach w stosunku do bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia, związanych z użytkowaniem przez pracowników urządzeń i maszyn w trakcie wykonywania pracy.
Zasadą działania systemów Lockout/Tagout jest takie odłączenie maszyny, by pozostawała w stanie tzw. zerowej energii. Dotyczy to każdego źródła energii doprowadzonej do urządzenia. Może to być energia: elektryczna, mechaniczna, hydrauliczna, pneumatyczna, chemiczna, cieplna i inna. Również zgromadzona w maszynie energia resztkowa musi być usunięta lub ograniczona, np. zgromadzone w urządzeniu sprężone powietrze.
LOTO i przepisy
W polskich i europejskich przepisach nie ma bezpośredniego nakazu korzystania z systemów LOTO. Pracodawca jest jednak zobowiązany przez dyrektywę Unii Europejskiej (89/655 CEE), by skutecznie zabezpieczać źródła energii przed nieuprawnionym lub przypadkowym włączeniem. W uchwalonej przez Kongres USA w 1970 r. OSHA w zakresie zainteresowania ustawodawcy znalazł się wymóg zapewnienia przez pracodawcę środowiska wolnego od rozpoznanych zagrożeń, takich jak: narażenie na toksyczne substancje chemiczne, nadmierny poziom hałasu, zagrożenia mechaniczne, ciepło, zimno i złe warunki sanitarne.
W zakresie barw i znaków ostrzegawczych w Unii Europejskiej obowiązuje Dyrektywa Rady ?92/58/EWG z 24 czerwca 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących znaków bezpieczeństwa i/lub zdrowia w pracy (dziewiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Postanowienia tej dyrektywy zostały przeniesione do prawa polskiego na mocy rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowo definiują je m.in. normy: PN-93/N-01256/03 (Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy), PN-92/N-01252 (Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa) oraz PN-88/E-08501 (Urządzenia elektryczne. Tablice i znaki bezpieczeństwa).
Na pracodawców nałożono obowiązek dbania o bezpieczeństwo zatrudnionych osób. Wynika to z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650 z późn. zm.). W rozporządzeniu w par. 52 mówi się m.in., że elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w Polskich Normach. Również elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szczególności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem. W par. 53. mówi się natomiast, że maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpowiednio oznakowane urządzenia do odłączenia od wszystkich źródeł energii. Włączenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi. Jak wynika z zacytowanych przepisów, prawidłowe wdrożenie systemu LOTO pozwala z nawiązką wypełnić te wymagania. Równocześnie podniesienie bezpieczeństwa pracy powinno być celem samym w sobie w każdym zakładzie przemysłowym.
Jak wdrażać i stosować systemy Lockout/Tagout
Wszędzie tam, gdzie to możliwe, należy stosować blokady. Jest to najlepszy sposób izolowania maszyn lub urządzeń od źródeł energii. Obecnie na ryku mamy bardzo szeroki wybór różnorodnych blokad i nie ma problemów w dobraniu blokady do konkretnego zastosowania. Wykorzystuje się też blokady, do których odblokowania potrzebna jest zgoda więcej niż jednego dysponenta. Można stosować wszelkiego typu zawieszki ostrzegające jednak w takich sytuacjach, w których urządzenie nie może być zablokowane lub można wykazać, że system oznakowań zapewnia pełną ochronę pracowników.
Jednym z najważniejszych elementów przy wdrażaniu i użytkowaniu systemów LOTO są szkolenia pracowników. Pracownicy powinny rozumieć znaczenie wdrożonych procedur. Takie szkolenie np. powinno obejmować rozpoznawanie źródeł energii i jej rodzaju oraz sposobów ich odłączania i kontroli. W przypadku oznaczania trzeba pamiętać, że nie jest to fizyczne zabezpieczenie oraz każde usunięcie takiego oznaczenia przez osobę nieuprawnioną stanowić może zagrożenie dla innych pracowników. Etykiety na oznaczeniach muszą być czytelne i zrozumiałe, bo tylko takie mogą być skuteczne. Trzeba też zadbać, by zarówno oznaczenia, jak i sposób ich mocowania były dostosowane do warunków użytkowania. Należy zwrócić też uwagę, że oznaczenie daje czasem fałszywe poczucie bezpieczeństwa.
Ważne jest, by zamki, przywieszki itp. elementy służące do blokady lub oznaczania miały charakterystyczny rozpoznawalny wygląd. Informacje umieszczone na zawieszkach powinny być kompletne. Wszystkie elementy systemu LOTO powinny wytrzymać warunki środowiskowe przez okres ich stosowania. Nie należy też wykorzystywać ich do innych celów. Nie mogą być łatwe do usunięcia przez nieuprawnioną osobę, a tym bardziej przypadkowo. Ogólnie rzec biorąc, ważnym elementem wdrożenia systemu w zakładzie jest przygotowanie odpowiednich procedur. Między innymi wymaga to wcześniejszego określenia, gdzie i w jaki sposób pracownicy będą odłączać źródła zasilania energią elektryczną tak, by bezpiecznie odłączyć zasilanie obwodów i urządzeń.
Oczywiście wdrożenie systemu w zakładzie nie jest czynnością jednorazową. Należy okresowo sprawdzać, czy właściwe osoby są upoważnione np. do zakładania blokad i oznaczania. Należy też prowadzić szkolenia nowych pracowników. Oferta szkoleń dostępnych na naszym rynku jest bogata. Na przykład firma High-Tech Solutions Polska oferuje szkolenia z Systemu Lockout/Tagout (LOTO) opracowywane indywidualnie dla każdego klienta z uwzględnieniem międzynarodowych standardów OSHA i wewnętrznych procedur korporacji. Są to np. szkolenia: Lockout/?/Tagout dla personelu autoryzowanego ? korzystającego z LOTO, dla operatorów, z procedury wdrożenia LOTO dla koordynatorów, z opracowywania instrukcji i procedur oraz dla trenerów wewnętrznych z systemów Lockout/Tagout.
Rynek zawieszek i oznaczeń
W zakresie LOTO na naszym rynku działa aktywnie firma Brady, specjalizująca się m.in. we wdrożeniach systemów zarządzania i kontroli energii podczas prac serwisowych oraz remontów. Amerykańska korporacja Brady od prawie wieku specjalizuje się w produkcji kompletnych systemów identyfikacji, zabezpieczeń hal produkcyjnych, wyrobów przemysłowych i pracowników. Jej rozwiązania dla działów UR i BHP to m.in. znaki bezpieczeństwa, oznaczenia hal produkcyjnych, taśmy antypoślizgowe, odbojniki oraz systemy LOTO. W przypadku oznakowania dedykowanego do systemu LOTO Brady stosuje materiały do wydruku termotransferowego, które dostępne są w ramach wdrożenia systemu. Firma oferuje kilka modeli drukarek mobilnych. Wydruki wykonywane są na materiale B-595, który jest najczęściej stosowany do wykonania oznakowania LOTO w środowisku przemysłowym. Materiał B-595 to bardzo odporny winyl ze stałą akrylową warstwą samoprzylepną. Jego średnia wytrzymałość na zewnątrz budynków wynosi 8 lat. Główne zastosowanie to oznaczenia bezpieczeństwa rurociągów. Warunki pracy od ?40°C do 82°C. Materiał dostępny jest w kolorach: czerwonym, żółtym, niebieskim, zielonym, białym, pomarańczowym, szarym, czarnym, brązowym, purpurowym, przejrzystym, złotym, brunatno-żółtym, jasnoniebieskim, różowym oraz jasnobrązowym.
Na rynku dostępnych jest wiele modeli przenośnych drukarek do druku etykiet. W przypadku Brady są to np. modele: BMP21, BMP41, BMP51/53, BMP71. Różnią się m.in. liczbą drukowanych etykiet ? od 75 przez 250 do 1000 etykiet dziennie, jak też typami dostępnych materiałów eksploatacyjnych. Na rynku są też drukarki wielu innych producentów. Najpopularniejsze marki to: Dymo, Brother, Casio, Zebra. W przypadku zastosowania w systemach LOTO liczy się dostępność odpowiednich materiałów eksploatacyjnych dostosowanych do konkretnych potrzeb. Zamiast korzystać z własnej drukarki etykiet, można zaopatrywać się w firmach zewnętrznych, ale nie jest to rozwiązanie elastyczne. W przypadku nietypowych wydruków i niskich nakładów rosną też koszty. Marcin Sobczyk z firmy Horus Innowacyjne Materiały Przemysłowe, dystrybutora m.in. produktów firmy Brady, zwraca uwagę np. na różne systemy kłódek bezpieczeństwa. Kłódki Brady są normalnie dostarczane wg schematu ?różne klucze?, czyli klucz do jednej kłódki nie powinien umożliwiać otwarcia żadnej innej. Jest praktycznie niemożliwe, by otrzymać kłódkę o powtarzającym się zamku. Dostępny jest też system kluczy jednakowych. Wszystkie kłódki można otworzyć tym samym kluczem (sytuacja, gdy jeden pracownik obsługuje wiele kłódek). Jest też system zgodny ze schematem ?główny klucz?, gdy istnieje potrzeba otwierania jednym kluczem wielu kłódek o różnych kluczach. Pozwala to osobie nadzorującej zdjąć dowolną blokadę.
W materiałach prasowych firmy Brady wskazuje się, że aby system LOTO poprawnie funkcjonował, warto pamiętać o dodatkowych zaleceniach. Najczęstsze błędy popełniane przy próbie wdrożenia systemu LOTO to brak:
? ?wprowadzenia w formie pisemnej lockout programu/procedury,
? ?opracowania i stosowania lockout procedur maszynowych,
? ?przeprowadzania okresowych inspekcji procedur odizolowania energii,
? ?przeprowadzenia szkolenia pracowników,
? ?sprecyzowania zakresu działań i kompetencji pracowników, aby uzyskać zgodność z wymaganiami,
? ?wystarczającej liczby certyfikowanych blokad niebezpiecznej energii.
Nawet jeśli polskie przepisy i kodeks pracy nie wskazują bezpośrednio na konieczność stosowania LOTO, warto to zrobić, by poprawić bezpieczeństwo pracowników. Zgodnie ze statystykami wypadków, do których dochodzi w miejscu pracy, 10?15% śmiertelnych wypadków w miejscu pracy i 15?20% wszystkich wypadków jest związanych z pracami konserwacyjnymi. Według innych danych wdrożenie systemów LOTO mogłoby zapobiec nawet 120 wypadkom śmiertelnym i 50 tys. szkód każdego roku w USA. Są to z reguły poważne obrażenia, co pociąga za sobą duże koszty odszkodowań związanych z utratą zdrowia pracownika. Ubezpieczyciele często oferują lepsze warunki, jeśli zakład ma wdrożony system LOTO.
Choć może się wydawać, że trudno o nowości w przypadku elementów systemu Lockout/Tagout, pojawiają się np. nowe kłódki wprowadzone niedawno przez Brady Corporation. Są to trzy kłódki do specjalistycznych zastosowań Lockout/Tagout. Nowe kompaktowe kłódki są wykonane z aluminium, mają długi korpus i zostały wzmocnione. Jak stwierdziła Dominique Roosen, menedżer produktu w regionie EMEA w firmie Brady, powinny one okazać się pomocne dla wielu firm w specyficznych zastosowaniach z zakresu Lockout/Tagout. Kłódki aluminiowe dobrze sprawdzają się w środowiskach wilgotnych. Do blokowania paneli/tablic elektrycznych wymagane są kłódki lekkie. W przypadku, gdy jest aktywnych wiele zespołów lub podwykonawców, kłódki kodowane kolorami pomagają pracownikom rozpoznawać, kto zablokował dane źródło energii. Kompaktowe kłódki aluminiowe ? lekkie, o zwartej budowie najlepiej nadają się do blokowania małych urządzeń lub wyposażenia przystosowanego do blokowania. Z kolei kanadyjska firma ID Field wprowadziła nowy opatentowany moduł do cyfrowego wspomagania procedur blokowania i oznaczania. Osoby odpowiedzialne za takie procedury mogą korzystać ze smartfonów, tabletów oraz oprogramowania umieszczonego w chmurze (w Internecie). Zwiększa to pewność, że procedury zostały właściwie przeprowadzone i wyposażenie, sprzęt oraz źródła energii są prawidłowo zablokowane przed przeprowadzeniem serwisowania lub konserwacji.