Rynek Europy Wschodniej stał się w ostatnim czasie niezwykle atrakcyjnym obszarem inwestycyjnym dla firm zagranicznych zarówno zachodnich, jak i wschodnich. A jak prezentuje się branża automatyki?
Warto więc zastanowić się, jakie czynniki sprawiają, że właśnie w Europie Wschodniej największe firmy i korporacje budują swoje zakłady produkcyjne, centra badawcze i ośrodki szkoleniowe? Dlaczego firmy takie jak Rockwell Automation decydują się na zbudowanie akurat w Polsce zakładu produkującego podzespoły automatyki przemysłowej a nie w Chinach?
Przyczyn jest kilka. Przede wszystkim rynek ten dysponuje szerokim, rozbudowanym zapleczem przemysłowym i produkcyjnym. Przez klika dziesięcioleci w krajach Europy Wschodniej powstało szereg zakładów przemysłu ciężkiego i lekkiego, które choć wymagają nieraz gruntownej modernizacji, to jednak stanowią odpowiednią solidną bazę rozwoju różnych dziedzin przemysłu. Tradycyjnie też rynek ten ma historyczne i kulturowe powiązania z gospodarką i rynkami Europy Zachodniej, co znacznie ułatwia ich przedstawicielom nawiązanie kontaktów, współpracy i późniejsze prowadzenie biznesu.
Wyk. 1. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w obszarze Europy Wschodniej
Źródło: The World Bank Group, 2006
Jednakże najważniejszą kwestią i czynnikiem sprzyjającym rozwojowi współpracy między rynkami wschodnim i zachodnim w Europie, jest fakt przystąpienia większości krajów obszaru Europy Wschodniej do struktur Unii Europejskiej w 2004 roku. To właśnie dzięki tej akcesji wzrosła finansowa i polityczna stabilność rynku krajów postkomunistycznych, nastąpił ich gwałtowny rozwój gospodarczy, napływ nowych inwestycji, rozwój ogólnej infrastruktury i ekonomii. Warto podkreślić również, iż obszar ten zamieszkiwany jest przez około 100 milionów ludzi, co stanowi potencjalnie bardzo duży rynek konsumencki dla inwestujących tutaj firm.
Rynek Europy Wschodniej
Zanim przejdziemy do danych bezpośrednio dotyczących rynku automatyki, pozwolimy sobie na krótki ?ekonomiczny rys ogólny?. Na obecnym etapie rozwoju rynku krajów Europy Wschodniej zaobserwować można znaczące wewnętrzne przepływy kapitałów i dóbr konsumpcyjnych pomiędzy tymi krajami, zaś w kontaktach z gospodarką Europy Zachodniej (krajów tzw. byłej piętnastki) dominują głównie dwa trendy: napływ kapitału i inwestycji z Zachodu na Wschód oraz przepływ dóbr konsumpcyjnych, produktów finalnych ze Wschodu na Zachód. Jak pokazuje wykres 1., w latach 2000?2004 nastąpił znaczny, niemal 50% wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach Europy Wschodniej, a szczególnie w 2004 roku, w którym to w maju miało miejsce rozszerzenie Unii Europejskiej. Do głównych czynników napędzających ten proces zaliczyć można: ogólne wysokie wskaźniki wzrostu ekonomicznego krajów Europy Wschodniej, dostępność taniej siły roboczej na konkurencyjnych warunkach finansowych w porównaniu z krajami zachodnimi oraz zachodzące w nich głębokie, stabilizujące zmiany regulacji prawnych, związane z koniecznością ich dostosowania do norm europejskich.
Przeciętnie koszt jednej roboczogodziny w krajach Europy Wschodniej stanowi około 20% kosztów, jakie konieczne byłyby do poniesienia w krajach Zachodnich, choć i one stopniowo wzrastają. Ogólny wskaźnik wzrostu produkcji dla tego regionu, poczynając od roku 2000, wynosi średnio 4,8% w stosunku rocznym. Wzrost poziomu płac jest dość powolny, a wpływają na to takie czynniki, jak: stosunkowo duży poziom bezrobocia w krajach Europy Wschodniej, brak konsolidacji, ujednolicenia w systemie płacowym oraz niski poziom wymiany handlowej z krajami Unii Europejskiej. W 2005 roku nastąpiło załamanie i spadek ogólnego wskaźnika produktu krajowego brutto dla krajów Europy Wschodniej (wyk. 2.).
Wyk. 2. Zmiany ogólnego wskaźnika produktu krajowego brutto w krajach Europy Wschodniej
Źródło: PWC, 2006
Mimo jednak tej ogólnej zniżkowej tendencji pomiędzy poszczególnymi krajami widoczne są bardzo duże dysproporcje w zmianach tego wskaźnika.
Do krajów o zaawansowanym rozwoju gospodarki i rynków ekonomicznych zaliczyć należy: Polskę, Węgry i Czechy. To właśnie te kraje odnotowały największy napływ kapitału zagranicznego i wzrost inwestycji w 2004 roku. Ponad 50% zysków z realizowanych w nich bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest przez firmy ponownie inwestowanych w rozwój infrastruktury zakładów, przemysłu itp.
Na wykresie 3. przedstawiono poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kra jach Europy Wschodniej, z wyraźnym wydzieleniem wartości inwestycji właśnie w Polsce, Czechach i na Węgrzech.
Wyk. 3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Europy Wschodniej
Źródło: The World Bank Group, 2006
Branża automatyki ? rozwój na rynkach Europy Wschodniej
Branża systemów i urządzeń automatyki to niezwykle szeroki dział przemysłu, przeżywający obecnie bardzo burzliwy rozwój. Choć oczywiście obejmuje ona sobą szereg zagadnień i rozwiązań, to jednak do najważniejszych obszarów napędzających jej rozwój zalicza się powszechnie: systemy rozproszone DCS, systemy kontroli i akwizycji danych SCADA, interfejsy obsługi urządzeń HMI, sterowniki programowalne PLC, systemy zarządzania zasobami przedsiębiorstw IAM (Industrial Asset Management) oraz niezbędne oprogramowanie, hardware i usługi serwisowe, utrzymania ruchu, integracji systemów itp. Dla rozwoju tej branży istotnym elementem są również tendencje rozwojowe branży napędów i silników elektrycznych, które są urządzeniami najczęściej obsługiwanymi przez wszelkiego typu systemy automatyki, zwłaszcza w aplikacjach przemysłowych.
Jak już wspomniano wcześniej, branża automatyki przeżywa obecnie gwałtowny, burzliwy rozwój. Jego głównymi motorami są: ogólny wzrost wskaźników produkcji, zmiany regulacji prawnych i norm (np. bezpieczeństwa) w ramach Unii Europejskiej, wzrost znaczenia wysokiej wydajności procesów produkcji oraz świadomości i wiedzy użytkowników systemów automatyki, którzy coraz częściej i chętniej korzystają z oferowanych przez nich możliwości funkcjonalnych. Prognozy obejmujące okres od 2003 do 2009 roku przewidują znaczący wzrost dochodów i wartości rynku automatyki w krajach Europy Wschodniej, nawet przy obserwowanym niewielkim spadku wartości wskaźnika produktu krajowego brutto (wyk. 4.).
Wyk. 4. Całkowite dochody branży automatyki; tendencje rozwojowe rynku automatyki i wartości PKB
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Podobnie jak ma to miejsce w skali całej gospodarki, również dla branży automatyki najlepsze perspektywy rozwoju zarysowują się w takich krajach, jak: Polska, Węgry i Czechy. W nich właśnie skupia się około 70% ogólnej wartości rynku automatyki Europy Wschodniej, wynoszącej obecnie ponad 1 miliard USD (stan na 2005 rok). Głównymi odbiorcami urządzeń i rozwiązań branży automatyki są tu takie gałęzie przemysłu, jak: produkcja samochodów i akcesoriów samochodowych, produkcja środków spożywczych i napojów, branża energetyki oraz przemysł chemiczny.
Produkcja dla branży samochodowej
Główne czynniki napędzające rozwój tej dziedziny gospodarki to: ogólny wzrost ekonomiczny i korzystne przepisy podatkowe, wzrost wymagań ze strony klientów, korzyści dla producenta związane z redukcją kosztów oraz bliskość odpowiedniej bazy dostawców i klientów (zwarty system dostaw i dystrybucji).
Wartym podkreślenia czynnikiem hamującym rozwój tej branży, a tym samym rozwój związanych z nią systemów automatyki, jest tendencja do tworzenia przez producentów wspólnych, powszechnie stosowanych platform produkcyjnych (brak różnorodności rozwiązań). Omawiane tu tendencje przedstawia wykres 5.
Wyk. 5. Ogólna tendencja rozwoju rynku automatyki w stosunku do rozwoju automatyki w branży samochodowej
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Energetyka
Główne czynniki sprzyjające stosowaniu nowych rozwiązańautomatyki w branży energetycznej to: pojawienie się nowych, europejskich regulacji pranych, wymuszających inwestycje w odnawialne źródła energii, istniejąca różnorodność regulacji prawnych w byłych krajach komunistycznych i dążenie do ujednolicenia systemu produkcji energii (nowe inwestycje) oraz wejście na rynek krajów Europy Wschodniej nowych, bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Istotnym czynnikiem hamującym rozwój inwestycji w branży energetycznej jest ich relatywnie wysoki koszt realizacji (wyk. 6.).
Wyk. 6. Ogólna tendencja rozwoju branży automatyki w stosunku do rozwoju automatyki w sektorze energetycznym
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Przemysł spożywczy i napoje
W branży tej spodziewany jest największy wzrost zastosowań nowoczesnych systemów automatyki, zwłaszcza że niektóre kraje, jak Polska, mają już obecnie bardzo dobrze rozwinięty ten sektor gospodarki i w jego ramach oczekuje się dalszych inwestycji, mających na celu spełnienie wymagań coraz to bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących jakości produktów finalnych. Z tym wiąże się również jeden z głównych czynników sprzyjających rozwojowi inwestycji w systemy automatyki ? ciągłe zmiany przepisów, norm jakości i regulacji prawnych w branży spożywczej. Inne czynniki to m.in.: niskie koszty siły roboczej, umożliwiające prowadzenie większych inwestycji kapitałowych, nowe inwestycje unijne wspierające rozwój rodzimych przedsiębiorstw oraz coraz silniejsze dążenie do ograniczenia ogólnych kosztów produkcji (wyk. 7.).
Wyk. 7. Ogólna tendencja rozwoju branży automatyki w stosunku do rozwoju automatyki w sektorze spoźywczym i produkcji napojów
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Przemysł chemiczny
Przemysł chemiczny to najbardziej znaczący sektor sprzyjający rozwojowi i stosowaniu nowoczesnych rozwiązań automatyki i systemów sterowania, którego wartość szacuje się na około 100 milionów USD. Jednocześnie do 2012 roku przewiduje się wzrost tej wartości do poziomu około 150 milionów USD, co oznaczać będzie średnio ponad 7% wzrost w stosunku rocznym. Jakie czynniki sprzyjają tak optymistycznym perspektywom? Są to przede wszystkim radykalne zmiany przepisów i norm dotyczących zanieczyszczeń i ochrony środowiska oraz nieustanne dążenie do zwiększenia wydajności produkcji. Niestety, istnieją również liczne czynniki ograniczające poziom inwestycji w tym sektorze, a należą do nich: zwiększenie środków inwestycyjnych na innych rozwijających się rynkach gospodarki światowej poza Europą Wschodnią, wysokie światowe ceny ropy oraz ostrożność i sceptycyzm w stosowaniu nowych rozwiązań wśród samych producentów (użytkowników końcowych). Podobnie jak poprzednio tendencje dla tej branży przedstawiono graficznie na kolejnym wykresie 8.
Wyk. 8. Ogólna tendencja rozwoju branży automatyki w stosunku do rozwoju automatyki w branży przetwórstwa chemicznego
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Na podstawie powyższych rozważań widać wyraźnie, iż rynek automatyki w krajach Europy Wschodniej przedstawia się niezwykle obiecująco. Konieczność modernizacji przedsiębiorstw oraz ich dostosowania do nowych norm i regulacji prawnych należą tu do kluczowych czynników sprzyjających jego rozwojowi.
Porównanie z innymi rozwijającymi się rynkami
Inne dynamicznie rozwijające się gospodarki na świecie to Chiny oraz Indie, gdzie lokowane są największe inwestycje największych korporacji przemysłowych. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rynku chińskim osiągnęła w latach 2000?2004 sumę 240 miliardów USD. Jednakże to właśnie w regionie Europy Wschodniej odnotowano najwyższą procentowo zmianę poziomu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym samym okresie. Porównanie wartości inwestycji zagranicznych w ramach rynków Europy Wschodniej, Chin i Indii pokazano na wykresie 9.
Wyk. 9. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Wschodniej, Chinach oraz Indiach
Źródło: World Bank Group, 2006
Tendencje rynkowe dobrze odzwierciedlają również obserwowane zmiany wskaźnika ogólnego produktu krajowego brutto, przedstawione na wykresie 10.
Wyk. 10. Zmiany wartości wskaźnika PKB w regionach rozwijających się
Źródło: World Bank Group, 2006
Widać tu wyraźnie tendencję zniżkową wartości ogólnej, przy czym warto zwrócić uwagę, iż w 2006 roku poziom ogólnego PKB w krajach Europy Wschodniej wyniósł 5,5%, zaś w Chinach 9,5%. Chiny wciąż rozwijają się najdynamiczniej na świecie.
Wartość ogólna rynku branży automatyki w tych trzech porównywanych regionach świata wynosiła w 2005 roku około 4,7 miliarda USD, a w 2009 roku ma osiągnąć poziom 7 miliardów. Warto podkreślić, iż udział rynku indyjskiego w tej sferze wyniesie w 2009 roku jedynie 5% wspomnianej ogólnej wartości rynku automatyki. Reszta będzie udziałem rynków chińskiego i wschodnioeuropejskiego. Zarysowujące się tendencje rozwojowe tego sektora rynku przedstawiono na wykresie 11.
Wyk. 11. Rzeczywista i bezwzględna zmiana wartości rynku automatyki w gospodarkach rozwijających się
Źródło: Frost & Sullivan, 2006
Europa Wschodnia ? atrakcyjny rynek inwestycyjny
Kraje Europy Wschodniej wciąż stanowią niezwykle atrakcyjną bazę do realizacji produkcji przemysłowej, szczególnie przez firmy zachodnioeuropejskie. I choć potrzeby własne tych krajów stanowią mało istotny czynnik rozwojowy, w porównaniu np. z gospodarką chińską, to jednak widoczny jest w nich stały wzrost poziomu produkcji dóbr konsumpcyjnych. Niestety, jak dotąd rynek ten nie jest docelowym rynkiem inwestycji największych firm zlokalizowanych w Stanach Zjednoczonych, które gros swych inwestycji lokują przede wszystkim na rynkach azjatyckich (Chiny).
Skupiając uwagę na branży automatyki, dostrzegalne jest znaczące zapotrzebowanie regionu Europy Wschodniej na nowoczesne systemy automatyki i sterowania. Wiążą się z tym bezpośrednio dwie kwestie: potrzeba wprowadzenia większej przejrzystości i dostępności danych o procesach, wymienianych pomiędzy różnymi organizacjami i korporacjami oraz niejako wymuszane przez największe firmy wprowadzenie takich samych standardów i funkcji systemów automatyki w różnych branżach przemysłowych.
Warto podkreślić, że branża przemysłowa jest w krajach Europy Wschodniej szczególnie czuła na zmiany (zwłaszcza wzrost) kosztów produkcji, co niejednokrotnie wywołuje niechęć sfer zarządzających przedsiębiorstwami do wprowadzania nowychrozwiązań (dodatkowe koszty); zaczyna tu jednak działać również czynnik konkurencji rynkowej, wymuszający z czasem na nich decyzje o wprowadzeniu niezbędnych ulepszeń i usprawnień.
Przy inwestycjach na rynku wschodnioeuropejskim istotną kwestią jest ich właściwe i kompletne wsparcie techniczne i serwisowe. Nabiera ona szczególnego znaczenia dla znanych i renomowanych firm dostarczających kompleksowe rozwiązania z zakresu systemów automatyki i sterowania, które mogą przedstawić odbiorcy najbogatszą ofertę zarówno dostawy produktów, realizacji systemu, jak i jego późniejszej eksploatacji i serwisu. Ważna staje się tu również kwestia stworzenia i organizacji wewnętrznych, lokalnych struktur dystrybucyjnych na terenie poszczególnych krajów, co nie tylko ułatwia obsługę odbiorców, ale również pozyskanie nowych klientów w różnych sektorach i branżach gospodarki.
ce
Andrzej Ożadowicz, redaktor
Hanna Tylicka, redaktor naczelna, Control Engineering Polska